Mirjana Dragić –Lehner
CRTEŽI – KOMBINOVANE TEHNIKE
ČIPKE MOJE TETKE – NJIH NE SMEMO ZABORAVITI
Strukturalizam, u Barthesovom
smislu, ne odvodi istoriju iz sveta: on trazi da se uz istoriju povežu
ne samo sadržaji nego i oblici, ne samo s gradnjom nego i s onim sto je
prepoznatljivo, ne samo ideološko nego i estetsko. Strukturalizam je, dakle,
odredjen oblik sveta koji će se promeniti sa svetom.
Crteži Mirjane Dragić Lehner
iz ciklusa “Čipke moje tetke”, ”Ulice” i “Njih ne smemo zaboraviti”, premrežuju
svojom strukturom i simboličnim značenjem mitsku prošlost jevrejskog naroda.
Hjihov smisao je da simbolizuju stari jezik sveta na nov način, čime se
njihov zadatak dovršava. One prekrivaju-otkrivaju judaizam i hrišćanstvo
kao “religije istorije” koje imaju nerepetitivno i linearno vreme. Njene
vertikalne dimenzije predstavljaju vizionarstvo a horizontalne kraj sveta.
Taj simbolizam ima religiozne konotacije koje su proizvod posebne vrste
egzegeze, koja je, najčešće, ukazivala na dogadjaje ispričane u biblijskim
rukopisima i stvarala svetu istoriju jevrejskog naroda /M, Elijade/.
Arhetipska prošlost jevrejskog naroda je preoblikovana u crtežima Mirjane
Dragić Lehner. Pošto je, prema Juriju Lotremanu, umetnost jedno specifično
sredstvo spoznaja života, ona kroz crtež ispunjava svoj zadatak otkrivanjem
strukture stvarnosti. Adekvatnost prikazanog i onog što predstavlja odredjuje
sličnost čoveka, prirode, portreta, dogadjaja i njegove slike. Prema
tom tumačenju, estetske percepcije njenih crteža podrazumevaju tri psihološka
čina: čin metafore- prepoznavanje , čin metanomije-izdvajanje bitnog i
čin suprotstavljanja. Pošto Mirjanina dela vrše poredjenje sa stvarnošću
kroz spiralnu spoznaju očitavanja života i umetnosti, izražena putem znaka
i crteža ona, istovremeno, predstavlja realnost koja izaziva emocije posebne
vrste ispoljene u činu spoznaje stvarnosti.
Detalji Mirjaninih kompozicija
medjusobno su sjedinjeni logikom prostornog razmeštaja onoga što je iz
realnog sveta uzeto radi crtanja. Njene kompozicije predstavljaju
vidljive modele odnosa - u načelu nevidljive stvarnosti. Dakle, njeno osećanje
sveta stvoreno je prema strukturi njenog gledanja na svet i osećanja tog
sveta. Otuda se Mirjanino delo javlja kao model fenomena starnosti i autorske
posebnosti. Delovanje izmedju umetničkog dela i autorove ličnosti postavlja
dvostruku povratnu vezu. Autor oblikuje model po svojoj svesti, a
model po sebi nameće svoju strukturu.
Kroz istoriju umetnosti i religije jevrejskog naroda tekstovi koji
su često ilustrovani bili su uzeti iz Biblije, Hagade, Mišne. Kako
Hagada sadrži neoficijelne tekstove - knjiga za domaću upotrebu, njena
popularnost kroz vekove bila je velika. Hagada se čita svake godine i podseća
Jevreje na oslobodjenje iz ropstva. Pesah simbolizuje praznik slobode,
beskvasnog hleba, seder, Roš Hašana prvi dan novog meseca – nova godina.
Jom Kipur – dan pokajanja, mirenja i praštanja, Praznik senica/ Sukot /slavi
izlazak iz Egipta itd. Ta arhetipska i mitska prošlost Jevreja, prožeta
doživljajima iz sopstvenog života, čini sadržaje kompozicija Mirjane Dragić
Lehner.
Otkud čipke u sklopu kompozicija?
Na ovo pitanje Mirjana daje precizan odgovor: ”Tetka je volela da pravi
čipke, pa sam na taj način želela da njene rukotvorine utkam kao porodično
blago u kompozicije”.
U istoriji jevrejskog naroda i Talmudu pronašla je mnoge odgovore.
U prazniku Hanuka je, recimo, otkrila svetlost i mudrost, u Šabatu ljubav.
Iz Sarajevske hagade inspirisala se većinom scena. Sem toga u njenim crtežima
su često prisutni objekti kao što je menora, koja širi svetlost i simboliše
božansko prisustvo, kamen je simbol staništa predaka, Božja kuća, čvrstoća,
odlučnost. Ali prisutni su i likovi sina, autoportret, Mojsije, trgovac,
rabin, porodica, a zatim ulice u Sarajevu gde je provela jedan deo života,
zatim prizori iz Arilja, pa Sinagoge i ulice Beograda. Dakle, čitav repertoar
prizora stvarnih i nestvarnih. Kombinacije vertikalnog uspona i horizontalnog
eshatološkog proročanstva koje spoznaje kraj sveta prožimaju se tokom stvaralačkog
čina u delima Mirjane Dragić Lehner.
Mirjana Dragić Lehner pripada
malom krugu beogradskih slikara sa izrazitim crtačkim darom. Kroz realistički
umetnički rostupak, izražava svoj poetski duh, čime predstavlja sopstveni
odnos prema prošlosti, sadašnjosti i snovidjenju. Strukturalizam njenih
crteža, pored forme i sadržaja, sadrži i dimenziju estetskog, koja je zasnovana
na poetici doživljaja.
Mr. Vesna Pavićević
Istoričar umetnosti